Kinh tế tuần hoàn – Xu hướng phát triển tất yếu trong nền kinh tế hiện đại

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khan hiếm tài nguyên và ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, mô hình tăng trưởng kinh tế truyền thống dựa trên khai thác tài nguyên, sản xuất, tiêu dùng và thải bỏ đã bộc lộ nhiều hạn chế. Do đó, các quốc gia và tổ chức quốc tế đang hướng tới một mô hình phát triển mới – kinh tế tuần hoàn. Đây không chỉ là một khái niệm mang tính học thuật mà còn là chiến lược phát triển bền vững, gắn liền với chính sách kinh tế – môi trường của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Việc tìm hiểu và phân tích khái niệm này có ý nghĩa quan trọng đối với sinh viên ngành kinh tế, giúp hình thành tư duy phát triển kinh tế gắn liền với trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường.

Khái niệm và đặc điểm của kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn là mô hình phát triển kinh tế trong đó quá trình sản xuất và tiêu dùng được thiết kế để giảm thiểu chất thải, tái sử dụng và tái chế tối đa các nguồn tài nguyên. Khác với mô hình “kinh tế tuyến tính” truyền thống – vốn vận hành theo quy luật “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ”, kinh tế tuần hoàn nhấn mạnh đến nguyên tắc “giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế” (3R).

Đặc điểm nổi bật của mô hình này là:

• Sản phẩm được thiết kế để có vòng đời dài hơn, dễ sửa chữa, tái chế.
• Chất thải từ quá trình sản xuất trở thành nguyên liệu đầu vào cho các chu trình sản xuất khác.
• Các doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh doanh mới như dịch vụ thuê, chia sẻ thay vì sở hữu cá nhân.

Xu hướng triển khai kinh tế tuần hoàn trên thế giới và tại Việt Nam

Trên thế giới, Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành Kế hoạch hành động về kinh tế tuần hoàn từ năm 2015 và coi đây là một phần trong Chiến lược tăng trưởng xanh. Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đi đầu trong việc áp dụng mô hình này, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý rác thải và công nghiệp chế biến.

Tại Việt Nam, kinh tế tuần hoàn đã được đưa vào Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021–2030. Một số doanh nghiệp lớn như Tập đoàn Vinamilk, Unilever Việt Nam, Coca-Cola Việt Nam đã triển khai mô hình tái chế bao bì, giảm phát thải nhựa. Ngoài ra, các dự án về tái chế rác thải nhựa thành vật liệu xây dựng, ứng dụng phụ phẩm nông nghiệp làm phân bón hữu cơ cũng là minh chứng rõ nét cho sự chuyển dịch này.

Ý nghĩa và thách thức của kinh tế tuần hoàn

Ý nghĩa lớn nhất của mô hình này là góp phần giảm áp lực lên môi trường, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, đồng thời tạo ra cơ hội kinh doanh mới. Theo ước tính của Quỹ Ellen MacArthur (2019), việc áp dụng kinh tế tuần hoàn có thể mang lại giá trị kinh tế toàn cầu lên tới 4.500 tỷ USD vào năm 2030.

Tuy nhiên, triển khai kinh tế tuần hoàn cũng đối mặt với nhiều thách thức:

• Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ tái chế, xử lý chất thải khá lớn.
• Thói quen tiêu dùng của người dân chưa thực sự ủng hộ các sản phẩm tái chế.
• Khung pháp lý và chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia còn thiếu đồng bộ.

Vai trò của đào tạo và nghiên cứu trong phát triển kinh tế tuần hoàn

Để mô hình kinh tế tuần hoàn được triển khai hiệu quả, bên cạnh chính sách của Nhà nước và sự tham gia của doanh nghiệp, vai trò của giáo dục đại học là hết sức quan trọng. Các khoa kinh tế trong các trường đại học cần đưa nội dung này vào chương trình đào tạo, tổ chức các buổi hội thảo học thuật, nghiên cứu khoa học nhằm nâng cao nhận thức và trang bị cho sinh viên tư duy phát triển bền vững. Qua đó, sinh viên không chỉ tiếp cận một khái niệm học thuật mới mà còn có cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tiễn, trở thành lực lượng nòng cốt trong quá trình thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.

Kinh tế tuần hoàn là một khái niệm mới mẻ nhưng đầy triển vọng, thể hiện xu hướng phát triển tất yếu của nền kinh tế toàn cầu trong thế kỷ XXI. Với khả năng dung hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, mô hình này mang đến cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững. Đối với sinh viên và giảng viên Khoa Kinh tế, Trường Đại học Hoa Lư, việc nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng khái niệm này không chỉ có ý nghĩa học thuật mà còn góp phần định hướng phát triển kinh tế – xã hội trong dài hạn.